Ferskvassfisk og kvikksølvforureining
Fisk er normalt noko av det sunnaste vi kan ete, men på grunn av miljøforureining kan visse typar ferskvassfisk innehalde helseskadelege mengder kvikksølv.
Dei som fiskar til bruk i eige private hushald, må derfor vere merksame på landsdekkande åtvaring mot ferskvassfisk på grunn av kvikksølv.
Landsdekkande åtvaring for ferskvassfisk på grunn av kvikksølv:
- Ikkje et stor gjedde eller åbor over ca. 25 cm, aure over éin kilo eller røye over éin kilo.
- Gravide, ammande og små barn under fem år blir åtvara mot å ete ferskvassfisk frå sjølvfangst i det heile.
Kvikksølv frå luft
Dei fleste norske innsjøar får det mest vesentlege av kvikksølvet frå lufta. Av lufttilførselen kjem i størrelsesorden 80 prosent av kvikksølvet frå andre land. Kvikksølvet som blir avsett på bakken i nedbørfeltet til innsjøen blir frakta med bekker og elvar, og samlast opp i innsjøen.
I enkelte vassdrag kan det vere lokale kjelder som er hovudkjelda til forhøgde nivå av kvikksølv. Viktige nasjonale kjelder er lokal industri, tannfyllingsmateriale, lokale avløp, bustadoppvarming med fyringsolje og dessutan utslepp frå veg- og båttrafikk.
Kvikksølv i fisk
Kvikksølv er eit tungmetall som kan påverke nervesystemet. Det finst kvikksølv i alle fiskeslag, også i ferskvassfisk. I fisk ligg kvikksølv føre som det organiske sambandet metylkvikksølv.
Innhaldet i ferskvassfisken avheng av kor mykje kvikksølv som er tilført innsjøen og om bakteriar har gjort om dette kvikksølvet til metylkvikksølv. Fisken tar opp metylkvikksølv frå føda og innhaldet av kvikksølv i fisken avheng derfor av kva fisken et.
Stor fisk inneheld mest
Fiskeslag som er fiskeetande vil ha høgare kvikksølvinnhald enn fisk som et små byttedyr som insekt, muslingar, sniglar og krepsdyr. Gjedde er fiskeetande heile livet, åbor går over til å bli fiskeetande når han er ca 20 cm mens aure kan bli fiskeetande i nokre innsjøar. Slik fiskeetande aure veks seg mykje større enn aure som et små byttedyr.
Stor, fiskeetande ferskvassfisk vil derfor også ha kvikksølvinnhald som kan overstig øvre grenseverdi for kvikksølv i fisk på 0,5 mg/kg. Fisk som overstig grenseverdien er det ikkje tillate å omsette, og forbrukarar skal ikkje finne slik fisk i butikk eller restaurant. Alle aktørane har eit særleg ansvar for å sikre at regelverket blir overhalde, dette gjeld både fiskar, fiskemottak, butikk og restaurant.
Dei som fiskar til eige bruk, må sjølv ta ansvaret for at fisken dei et ikkje medfører helsefare. Til hjelp har vi i Mattilsynet utarbeidd råd og åtvaringar.
Kva skadar kan kvikksølv gi?
Hjernen til fosteret er det organet som er mest kjenslevar for metylkvikksølv. Dersom gravide eller ammande kvinner får i seg for mykje metylkvikksølv, kan utviklinga av fosterhjernen påverkast. Skadane viser seg i form av forseinka motorisk utvikling og utvikling av innlærings-/minnefunksjonar etter fødsel. Dei tidlegaste effektane sett hos vaksne menneske er prikking og stikking i hender og føter.
Effektane av for stor kvikksølveksponering er alvorlege, særleg for utviklinga av hjernen hos foster og spedbarn. Gravide og ammande bør derfor ikkje innta meir kvikksølv enn det tolerable vekefaste inntaket i løpet av svangerskap/ammeperiode. Andre kan tole variasjonar i kvikksølvinntaket som jamnar seg ut over lengre tid.
Landsdekkande råd
Mattilsynet har ikkje oversikt over kvikksølvnivået i alle innsjøane i Noreg. Kvikksølvnivået kan også variere frå fisk til fisk i det same vatnet. Ut frå den kunnskapen vi har i dag er det ikkje mogleg å gi detaljerte råd.
Vi har derfor valt å gi landsdekkande generelle råd når det gjeld kvikksølv i ferskvassfisk. Kosthaldsråda er baserte på resultat frå fleire undersøkingar av kvikksølv i ferskvassfisk i Noreg.
Råda gjeld berre for fisk som er fiska i ferskvatn. Oppdrettsfisk og sjøaure kan trygt etast, dette gjeld også sjøaure som har vandra inn for å gyte i ferskvatn.