Mat i sommarvarmen

Publisert

02.11.2023

Bakteriar finst overalt rundt oss og er viktige for livsprosessane i naturen, sjølv om enkelte av dei kan framkalle sjukdom hos plantar, dyr og menneske. Dette skjer blant anna ved at dei produserer giftstoff i maten eller utviklar sjukdom når dei kjem over i organismen vår.

Bakteriar som *E-coli, Salmonella og Campylobacter kan forårsake alvorleg sjukdom hos menneske. Bakteriane kan overleve i lang tid i kjølte, frosne og tørka produkt, og dei stortrivst og formeirar seg raskt i temperaturar frå 8 til 60 grader.

Dei vanlegaste årsakene til matforgifting

• Utilstrekkeleg oppvarming
• Sein nedkjøling
• Lagring ved for høg kjøletemperatur
• At varmebehandla mat blir forureina av rått kjøtt
• Slurv med reinhald

Rykande varmt

Ved oppvarming til temperaturar over 70 grader i fleire minutt blir dei aller fleste bakteriane drepne, så det viktigaste du kan gjere for å unngå matforgifting er å sørge for at maten blir tilstrekkeleg varmebehandla.

Skal maten haldast varm før servering, må han vere rykande varm (over 60 grader). Blir maten lunken kan bakteriar vekse opp. Er det lenge til maten skal etast, er det betre å kjøle maten raskt ned og varme han opp igjen. Eit tips er å sette kasserollen i kaldt vatn og røre om. Delar du maten i mindre porsjonar, går også nedkjølinga raskare.

Hugseregel nummer éin: Hald varm mat varm og kald mat kald. Oppbevar mat såg kort tid som mogleg utanfor kjøleskap/eller kjølebag.

Hald rått frå steikt og kokte

Dersom rå matvarer kjem nær eller dryper på ferdiglaga mat kan bakteriane overførast. Dette gjeld også for salat og grønsaker.

Putt aldri steikt mat på ei skjerefjøl der du har hatt rå mat. Bruk mange små serveringsfat i staden for eitt stort. Du bør også byte reiskap mellom dei ulike råvarene, og mellom råvarer og ferdiglaga mat. Alternativet er å vaske reiskapane godt mellom kvar oppgåve.

Tenk systematikk når du lagar maten. Legg for eksempel rått kjøtt på venstre side av grillen, mens det ferdigsteikte kjøttet blir putta på eit fat på høgre side.

God hygiene

Du kan også overføre bakteriar via hender eller ved dropesmitte. Vask alltid hendene før du begynner å lage mat, før og etter at du tar i rått kjøtt, og før du et. Dersom du er på piknik og ikkje har tilgang til reint vatn, er det ei god løysing å ta med desinfiserande våtserviett for vask av hender eller eit handdesinfeksjonsmiddel.

Forsøk å unngå å lage mat til andre menneske dersom du er sjuk.

Ver tolmodig med grillen

Ved grilling av mat er det ein risiko for at maten ikkje blir tilstrekkeleg *gjennomvarmet eller gjennomsteikt. Som ein generell regel bør alt fjørfekjøtt, alle rå kjøttfarseprodukt, foredla kjøttprodukt som hamburgarar og pølser blir gjennomsteikte. Rå farseprodukt er elles dårleg eigna på grill fordi dei er så vanskeleg å gjennomsteike. Med gjennomsteikt meiner ein ein kjernetemperatur på minimum 75 grader.

Ved steiking av heile kjøttstykke som biff og kotelettar er det nok at overflatene blir godt steikte, fordi det er her bakteriane finst på kjøttet.

Eit velkjent problem ved grilling med kol er at vi ikkje har tolmod til å vente til grillen er klart. For å oppnå at maten blir tilstrekkeleg steikt eller gjennomvarm skal du vente med å grille til kullet er glødande, og har fått ei grå overflate.

Frosen mat skal vere heilt opptint før du legg han på grillen.

Marinade som er brukt til rått kjøtt må ikkje brukast på mat som er ferdig steikt. Marinert mat bør oppbevarast kjølig heilt til den blir lagd på grillen.

Vend grillmaten ofte, og flytt det rundt på grillen for å få jamn steiking.

Sjølv om maten er godt steikt på overflata er ho ikkje nødvendigvis tilstrekkeleg steikt inne. Saft frå fjørfekjøtt og foredla kjøttprodukt skal vere klare, ikkje raud eller rosa.

Grill forsiktig. Svart og forkola mat er verken godt eller sunt å ete. Hard steiking kan blant anna føre til danning av det kjemiske og helsefarlege stoff. Les meir om dette i artikkelen Hardt grilla mat

Vask salaten

Frukt og grønsaker bør alltid skyljast før dei blir laga og etne. Bakteriar finst i jord så det er viktig å vaske bort jordrestar og skite. Hugs også å vaske bort jordrestar frå hendene dine før du tar i annan mat eller et.

Ete ute

Varme gir glimrande vekstgrunnlag for bakteriar, så jo lenger du oppbevarer maten ute, jo større er sjansen for oppblomstring av sjukdomsframkallande bakteriar. Bruk kjølebag når dette er mogleg.

Ver ekstra nøye med god nedkjøling av følgande matvarer:

• Mat som inneheld mjølkeprodukt.
• Kjøtt, fisk og fjørfe, og dessutan produkt av dette.
• Mat som inneheld egg.

La aldri maten stå ute, utan at han er tildekt. Både insekt og fuglar er smitteberarar av bakteriar.

Hald kjæledyr borte frå området der du lagar mat.

Planlegg innkjøpa i sommarvarmen

Skal du ut på ein omfattande handlerunde bør du gjere matinnkjøpa heilt til slutt, slik at maten ikkje blir ståande i ein varm bil.

Det er også lurt å putte den djupfryste maten nedst i handleposen. Fyll deretter på med dei matvarene som har størst behov for kjølig lagring. Dersom du veit at det vil ta tid før maten kjem i kjøleskap, bør du sørge for at lettskjemte matvarer som kjøtt og fisk blir oppbevart i ein eigna kjølebag.

Kva matvarer er mest sårbare?

Somme matvarer blir lettare øydelagde enn andre - dei mest sårbare blir kalla for lettskjemte. For å avgjere om ei matvare er lettskjemt, er det nyttig å vite surgrada (pH) og vassaktiviteten. Lettskjemte matvarer har vanlegvis ein pH-verdi høgare enn 4,5 samtidig som vassaktiviteten er høgare enn 0,90.

Mjølk og fløyte, ferskt kjøtt, fersk fisk, skaldyr og produkt av desse vareslaga, bønnespirar, opna hermetikk og kokte eller snitta grønsaker er eksempel på lettskjemte matvarer.

Steikt brød, mjøl, gryn, sukker, heil frukt og heile grønsaker blir ikkje rekna som lettskjemte. Matvarer som inneheld konserveringsmiddel eller er konserverte på annan måte, t.d. ved syrning, salting, speking eller frysing, er vanlegvis heller ikkje lettskjemte.

Når matvarene er riktig innpakka, er dei i mindre grad utsett for påverking frå omgivnadene. Matvarer som ikkje er pakka inn, er langt meir sårbare enn emballerte matvarer.