Doaibmabijut boazodollui rádioaktiiva bázahusaid oktavuođas
Atomalihkohisvuođa oktavuođas sáhttet iešguđetlágan rádioaktiiva ávdnasat bieđganit áibmui partihkkaliid bokte, ja ávdnasat sáhttet báidnit elliid ja šattuid. Seammás sáhttá ráddjet rádioaktiiva nuoskkideami jus čađaha rivttes ja ulbmillaš doaibmabijuid.
Áigeguovdilis doaibmabijut boazodollui
Bohccot nuoskkiduvvojit rádioaktiivvalaččat vuosttažettiin nuoskiduvvon guohtuneatnamiin.
Bohccot leat erenoamáš hearkkit maŋŋel rádioaktiiva lihkohisvuođa go guhtot olu jeahkáliid. Jeagil oažžu rádioaktiivva nuoskkidemiid iežas ala njuolga čázis, ja sáhttá leat alla dásis máŋga jagi maŋŋel go lea gahččan.
Áigeguovdilis rádioaktiiva ávdnasat
Rádioaktiiva gahččamis lea dušše rádioaktiiva cesium mii vurdojuvvo sáhttit buvttihit alla meriid bohccobierggus. Cesium sulastahttá kaliumii ja sirdašuvvá buori muddui dehkiide/biergguide.
Áigodatlaš fáktorat
Dan dihte go bohccot borret eanemus jeahkáliid dálvet, de lea maiddái dálvet ahte bohccot ožžot stuorimus rádioaktiiva nuoskkidandásiid vuosttaš jagiid maŋŋil gahččama. Dálvi lea maiddái árbevirolaččat dábálaš njuovvanáigodat.
Jus olu nuoskideapmi gahččá, de sáhttá bohccobierggu rádjeárvvuid meattildit maiddái olggobealde dálveáigodaga. Bohccuin leat maid iešguđetlágán guohtumat iešguđet jagiáiggiid. Jus ovtta guohtunguovllus lea eambbo nuoskkideapmi go nuppi guovllus, de váikkuha dat maiddái bohccobierggu jahkodatmolsašumiide. Dat addá maiddái vejolašvuođa sirdit bohccuid eret dain guovlluin gos lea nuoskkideapmi.
Erenoamáš doahttaleamit
Jus lea hui alla rádioaktiiva cesiumárvu bohccobierggus, de sáhttet boazodoallit ja earát geat borret hui ollu bohccobierggu oažžut alit suonjardosa biebmodoalus go álbmot muđui. Dalle addojuvvojit sierra doaibmabijut ja rávvagat dán jovkui. Mihtidit bohccuin nuoskkideami ovdal njuovadeami addá vejolašvuođa válljet bohccuid main lea vuolit árvu.
Eanet dieđuid vásihusaid birra doaibmabijuiguin norgga boazodoalus maŋŋil Tjernobyl-lihkuhisvuođa gávnnat DSA- raporttas «Stråledoser til reindriftsutøvere i Midt-Norge etter Tsjernobyl-ulykken (PDF)»
Áigeguovdilis doaibmabijut ovdal gahččama
- Jus bohccot bibmojuvvojit, de berre fuođarkássaid bidjat dáhke vuollái, gokčasa dahje sullasačča vuollái ovdal gahččama.
Áigeguovdilis doaibmabijut maŋŋel gahččama
- Geavahit sáltegeđggiid masa leat biddjon cesiumčatnanávdnasat.
- Vai garvvit eanemus nuoskiduvvon guovlluid, de sáhttá leat ulbmilaš stivret guohtunguovlluid geavaheami eanet selektiivaleappot go dábálaččat.
- Mihtidit nuoskkideami ealli elliin vai oažžut dieđuid dásiid birra ovdal njuovvama
- Addit elliide unnit nuoskiduvvon fuođđara ovdal njuovvama. («unnidit biebmama»).
- Rievdadit njuovvanáigodaga. Dásit bohccobierggus sáhttet rievddadit olu ovtta jagis, go ealát rievdá guohtuneatnamiin.
Eanet dieđut
Teaksta lea kapihttal 3d” Boazodoallu” Biebmobearráigeahčču ja DSA raporttas: Tiltak for næringsmidler ved en atomhendelse (PDF) (dušše dárogilli)