9.1 9.1 Aktsemd for å hindre smittsam sjukdom
Verksemdene må synleggjere at dei følgjer opp kravet til aktsemd i matlova § 19. Dette er eit krav som skal sikre forsvarleg fiskehelse ved at de skal unngå sjukdom på fisken.
Det inneber at de skal
- unngå at fisken får tilført smitte
- unngå at smittsam sjukdom utviklar seg
- unngå å spreie smittsam sjukdom
Ved å gjennomføre systematiske styringstiltak vil de kunne etablere barrierar for å hindre smittsam sjukdom. Kvart av punkta ovanfor bør risikovurderast med etablering av førebyggjande tiltak. Tiltak kan til dømes vere kontroll med rognproduksjon og smolt, helsekontroll, sikre robust fisk med god helse, hygieniske tiltak, unngå flytting av fisk og utslakting. Dersom de trass i slike tiltak likevel får sjukdom, er det nødvendig å analysere årsakssamanhengane og korrigere med nye førebyggande tiltak.
9.2 9.2 Mål for fisken sin helse
For eit matfiskanlegg vil det ikkje vere nok å ha som mål at fisken skal vere så frisk som mogeleg. De må sette meir konkrete mål for korleis de vil etterleve krava til god fiskehelse.
Kva mål de kjem fram til, kan vere avhengig av tidligare erfaringar på lokaliteten og sjukdomssituasjonen i området. Sjukdomsutbrot og høg dødelegheit kan vere ei følgje av feil eller uforsvarleg drift. Det er rimeleg å forvente konkrete mål om å unngå sjukdomsutbrot og redusere dødelegheit med tilhøyrande planar og tiltak.
Måla kan med fordel vere periodisert for ulike livsfasar og på fiskegruppenivå slik at dei blir evaluerbare og dermed fungerer i styringssirkelen. Mykje av variasjonen i sluttresultatet for ein matfisklokalitet er avhengig av smoltkvaliteten. Miljøet og drifta ved settefiskanlegget har mykje å seie for framtidig helse og velferd for fisken. Evaluering av produksjonen bør gjerast på fiskegruppenivå for å identifisere årsaker til sjuk eller svak fisk.
Fiskesjukdommar smittar på ulik måte og krev ulike smitteførebyggande tiltak. Måla må derfor konkretiserast på kvar enkelt sjukdom. Døme på mål kan vere å unngå ILA-utbrot eller PD. Desse to sjukdomane har ulikt potensiale for smittespreiing, og det kan vere grunn til ulik handtering og særeigne tiltak.
9.3 9.3 Bruk fiskehelsekompetansen
Årsaksfaktorane ved dei fleste sjukdomar er rimeleg kompliserte, og det er behov for at fagfolk med fiskehelsekompetanse deltek i det førebyggande sjukdomsarbeidet.
Etter ein produksjonssyklus der fisken har hatt smittsam sjukdom, vil helserapportane vere eit godt grunnlag for å forstå ulike årsaksfaktorar for sjukdom, inkludert smittesporing. God utgreiing av helsesituasjonen er eit nødvendig grunnlag for ei reell evaluering av status for fiskehelse. Målet må vere å sikre forsvarleg fiskehelse og fiskevelferd ved komande utsett av fisk.
9.4 9.4 Kva for sjukdomar er aktuelle?
Konsekvensen av sjukdomsutbrot er alvorleg for fiskehelse og fiskevelferd både ved eigen lokalitet og ved spreiing til nabolokalitetar og større område.
Sidan sjukdomsutbrot er avgjerande helsetilstanden, er det viktig å vurdere risiko og ha konkrete mål for dei aktuelle sjukdomane i området. Då kjem de fram til kva for sjukdomar som mest sannsynleg vil kunne ramme fisken. Det er særleg ved høg risiko det er behov for gode førebyggande rutinar og tiltak for å avdekke og handtere sjukdomsutbrot. Risiko for sjukdom er mellom anna avhengig av om oppdrettsanlegga ligg i eit oppdrettsintensivt område, om det er slakteri i nærområdet, om det er plassert i nærleiken av ei brønnbåtlei og så bortetter.
9.5 9.5 Handlingsplan for fiskehelse
Styring og kontroll med smittsam sjukdom er svært viktig for at oppdrettsdrifta skal vere i tråd med matlova § 19. Det kan vere nyttig å utforme ein handlingsplan for fiskehelse.
Ein slik plan kan innehalde samla informasjon om risiko, vurderingar, styrande tiltak og mål for å styrke arbeidet med god fiskehelse. Risikomatrisa blir ofte nytta som den einaste dokumentasjonen for vurderinga av tiltak på fiskehelseområdet. Ei slik skjematisk framstilling gir lite rom for samla planlegging av tiltak fram i tid. Rubrikkane gjer at innhaldet blir oppstykka og det kan vere vanskeleg å få tak på dei store linjene. Ei risikomatrise er nyttig, men isolert sett ikkje eigna som planverktøy.
Det er fleire fordeler med handlingsplanar. Det førebyggande helsearbeidet blir vektlagt og meir systematisk. Det gir også styringssignal til tilsette og kan bidra til å skape gode haldningar og kultur i selskapet.